Okul dönemi çocuklar için zorbalık terapiye başvuruda oldukça yaygın bir sebep olmakla birlikte kimi zaman yetişkin terapi süreçlerinde de geçmiş anıları incelerken karşılaşılan önemli bir konu zorbalık. Peki zorbalık tam olarak nedir? Ne kadar yaygındır? Önlenmesi neden önemlidir?
Zorbalık; kurban ve zorba arasında güç farkının olduğu, tekrar eden ve kasıtlı olan agresif davranışlardır. Zorbalık, özellikle okullarda yaygınlık gösterir. Araştırmalar, erkeklerin %8’i ile kızların %4'ünün başkalarına sürekli olarak zorbalık yaptığını ve 6 öğrenciden 1‘inin düzenli olarak zorbalığa maruz kaldığını gösterir (Rigby, 1997; Rigby&Slee, 1999). İlkokul çağları ile arkadaş grupları oluşmaya ve grup üyelerini şekillendirmeye başlar. Gruplar, bireylerin karakterini ve kendilik algısını etkileyebilir. Grup, üyeler arasında sosyal, duygusal ve davranışsal olarak farklı pozitif etkilerin oluşmasını sağlayabilirken, aynı zamanda bazı bireylerin kötü yönlerinin dışarı çıkmasına neden olabilir. Kişinin neden bir zorbaya dönüştüğü sorusunun birden çok cevabı vardır. Özellikle ergenler arasında yaygın olan, yaşıtları tarafından tanınma ve bir sosyal gruba dahil olma isteği, önemli faktörlerdendir. Bazı durumlarda zorbalık, grup içindeki statüyü yükseltme, sosyal pozisyonu ilan etme gibi anlamlar taşır ve baskınlık kurmak ve güç elde etmek için kullanılır.
Sosyal Kimlik Teorisi’ne göre, bireylerin “grup içi” ve “grup dışındaki” kişilere davranış şekli, özgüvenlerini artırmak için, grup içinde olma isteklerinden kaynaklanmaktadır. Bundan dolayı, kişiler grup içi veya popüler olan üye davranışlarını destekleme eğilimi gösterirken, ‘grup dışı’ üyeler ayrıma uğrarlar. Bu durum özellikle, grup içindeki bireyler grup dışı bireyleri statülerine karşı bir tehdit olarak algıladığında veya zorbalık yaparak kendi statülerini geliştireceklerine inandıklarında daha sık görülür (Gini, 2006).
Sosyal Karmaşıklık Modeli ’ne göre, zorbalık ilişkisi, sosyal etkileşimin farklı seviyelerindeki değişkenler arasındaki dinamik bir etkileşimin sonucudur ve diğerlerine zorbalık yapanların ve zorbalığa uğrayanların ötesine, tüm gruba uzanır. Diğer bir deyişle, zorbalık, sadece zorbalığa uğrayan kişi ve zorbayı değil, tüm üyeleri etkileyen bir grup surecidir. Bu sürece farklı rollerde olsa da herkes dahil olur; zorba, kurban ve seyirci. Zorba, vereceği zararın farkında olarak, farklı nedenlere bağlı olarak karşısındaki kişiye zarar verir. Farklılıklara karşı tolerans gösterilemez iken, kendisinde kontrol etme, zarar verme hakki görerek değersiz olarak adlandırdığı kişileri izole eder. Zorbayı durdurmanın yollarından bazıları empati duygusunu geliştirmek, arkadaşlık becerilerini geliştirmek, TV/oyun/video gibi aktivitelerini takip etmek, daha yapıcı ve aktif aktivitelere dahil etmek, iyi şeyler yapması için fırsatlar yaratmak olabilir.
Zorbalığa maruz kalan kişi, bazı uyarı sinyalleri gösterir. Bunlardan bazıları, okula gitme isteğinin azalması, okula farklı yoldan gitme isteği, notlarda düşüş, aktivitelerden uzaklaşma, duygu değişimi, kayıp veya zarar gören kıyafetler, arkadaşlardan bahsederken kötüleyici kelimeler kullanma, yalnız oynama/ yetişkinlerle olma isteği, fiziksel semptomlar gösterme (baş ağrısı, mide ağrısı, panik atak, uyku sorunu/az ya da çok uyuma), günlük aktiviteleri anlatmama vb. Seyirci rolünde olan grubun diğer üyeleri ise, aktif olarak ya zorbalığa dahil olurlar ya da pasif kalarak ve susarak zorbalığa suç ortaklığı yaparlar.
Bu durumlar genelde, yetişkinlerin ya da yetkili kişilerin olmadığı durumlarda gerçekleştiğinden dolayı, uyarı sinyallerini dikkate almak, haksızlığa karşı nasıl hareket etmesi gerektiğini her zaman yinelemek ve bireylerin empati duygusunun gelişimine özen göstermek hayati önem taşır. Aksi halde hem çocuklukta hem de yetişkinlikte izlerini görebileceğimiz zorbalık, maruz kalan kişinin psikolojik sağlığını tehdit etmektedir. Hatta çoğu zaman zorbanın da….
Yazar: Uzman Klinik Psikolog Ebru İPEK
Editör: Uzman Klinik Psikolog Eda ÖZTÜRK BELET