NEDEN ÖFKE NÖBETİ GEÇİRİYORLAR?
ÖFKE NÖBETLERİNİN ÜSTESİNDEN NASIL GELİNİR?
Öfke Nöbetleri aslında hiç birimize yabancı değil çünkü tüm çocuklar çeşitli sebeplerle, farklı yaşlarda öfke nöbeti geçirirler. Hatta bazı çocuklar ise bu işte uzmandır! :) Neredeyse bütün ebeveynler bu öfke nöbetlerine kayıtsız kalamaz ve karşılık verirler. Bazı yöntemler, işe yarar ama bazı tepkiler ve karşılıklar ise öfke nöbetlerini farkında olmadan ödüllendirebilir. En iyi yöntemler, öfke nöbetleri sırasında çocukların içinde bulunduğu duyguları anlamasına katkıda bulunan ve bu duyguları yönetebilmeyi öğreten yöntemlerdir.
Çocuklar Bunu Neden Yaparlar?
Çocuklar, 3 temel nedenden dolayı öfke nöbeti geçirirler: İletişim kurmak, kontrolü ele almak ve/veya duygusal enerjiyi boşaltmak. Haydi bunları birlikte inceleyelim:
Her şeyden önce öfke nöbetleri, iletişim kurmanın bir yoludur. Çocuklar, çok da uzun olmayan bir süre önce bebeklerdi. Peki, bebekler nasıl iletişim kurarlar? Cevap: Tamamen duygusal bir şekilde; gülerler, ağlarlar, çığlık ve kahkaha atarlar. Bu duygusal tepkiler sayesinde ebeveynler bebeklerinin nasıl hissettiğini, neye ihtiyacı olduğunu, nelerden hoşlanıp hoşlanmadığını anlamayı öğrenirler. Bebekler küçük birer çocuk olmaya başladığında ise mimik yapmayı ve iletişimlerini geliştiren bazı kelimeleri kullanmayı öğrenirler. Daha ince noktaları anlamaya başlarlar. Ama çocuklar streslendikleri zaman tüm bu ilerlemeler gerilemeye başlar. Streslendiklerinde dil becerilerini kaybederek neye ihtiyaç duyduklarını ve ne istediklerini ebeveynlerine bildirmek için tıpkı bebekliklerinde olduğu gibi duygusal tepkileri kullanmaya geri dönerler.
Çocukların öfke nöbeti geçirmelerinin ikinci sebebi istediklerini elde edebilmek için kontrolü ele almaktır. Bu, öfke nöbetlerinin en anlaşılır ve bilindik nedenidir. İnsanlar genellikle çocuklarının öfke nöbeti geçirmelerinin öncelikli veya tek sebebinin GÜÇ SAVAŞI olduğunu düşünürler. Öfke nöbeti geçirmek, kontrolü ele alabilmek için oldukça işe yarayan güçlü bir yöntemdir ve işe yaradığı zaman işler çığrından çıkabilir!Bir çocuk her an öfke nöbeti geçirecek gibi görünüyorsa ve özgür iradesi de sizin isteğiniz ile çakışıyorsa o an çok hızlı bir karar vermek zorundasınız: Gerçekten çocukla bunun için kavga etmeye veya tartışmaya değer mi? Zihninizde olası tüm durumların bir listesini yapmaya çalışın. Çocuk ne için iletişim kurmaya çalışıyor olabilir? Haklı olduğu yanlar var mı? Bunun için bir sebebi var mı? Uzlaşmak için hala çok mu geç? Eğer öyleyse geri vites yapmak iyi olabilir, hatanızı kabul edin ve işe yarayan uzlaşmacı bir çözüm arayın. Çocuğunuza yapacağınız açıklama şöyle bir şey olmalıdır: “Evet haklısın, bir dahaki sefere yeşil bardağı kullanabileceğini söylemiştim. Senin için bardağı getireceğim.” Ya da “Öğle yemeğini yemeden cips yemek yok demiştim fakat görüyorum ki saat öğle yemeği vaktini geçmiş ve 1 saatten önce de eve varamayacağız. Bekleyemeyecek kadar aç olduğunu görüyorum. Öyleyse şimdi cips yiyebilirsin.” Fakat safları bozmamak gerektiğini düşünüyorsanız öyle yapmalısınız. Sınırları sakin, normal bir ses tonuyla belirtin ve duruşunuzu bozmayın. Bazen “Hayır!” diye ısrar edeceğiniz durumlar olabilir ve bu sayede çocuk öfke krizi geçirdiğinde bile istediğini elde edemeyeceğini öğrenecektir.
Çocukların öfke nöbeti geçirmesinin üçüncü sebebi ise duygusal enerjiyi boşaltmaktır. Duygular bedenimizdeki fiziksel reaksiyonlardır. Onlara “duygular” ya da “hisleer” adını veririz çünkü onları duyumsar ve hissederiz. Kaslarımızda gerilme veya rahatlama, ağırlık veya hafifleme hissi hissederiz. Sinir sistemi harekete geçmeye, algılanan tehdit veya fırsatlara tepki vermeye hazırdır. Hisler güçlendikçe, fiziksel tepkiler de bir o kadar güçlenir. Gülmek, ağlamak ve öfke nöbeti geçirmek de duygusal enerjiden kaynaklanan fiziksel tepkilerdir. Bazı çocuklar daha fazla öfke nöbeti geçirirler çünkü duyguları daha yoğun hissederler ya da fiziksel tepkileri üzerinde daha az kontrole sahiplerdir.
Bu Durumları Nasıl Yönetmeliyiz?
Öfke nöbetlerini yönetmek zordur çünkü kendimizi kontrolü kaybetmiş hissettirir. Bir ebeveyn olarak bütün özgüvensizliklerimizi yüzümüze çarpar. Örneğin;eğer iyi bir ebeveyn olsaydım çocuğum şu anda öfke krizi geçiriyor olmazdı gibi… Bu sebepten dolayı öfke nöbeti sırasında ebeveynler bazen çok öfkeli ve cezalandırıcı olabiliyorlar. Bu durumun anlaşılabilir olması bir yana, bu yöntem her zaman işe yaramaz ve hatta öfke nöbetinin süresini uzatabilir bile.
Çocuk öfke krizi geçirirken ona vermeye çalıştığınız mesaj “Ben buradayım, seni terk etmeyeceğim” olmalıdır. Kendinize şunu söyleyin “Ne bu yaygaranın içine çekileceğim ne de karar vermemi etkilemesine izin vereceğim.” İletişim kurmak için öfke krizi geçiren bir çocuğu yönetirken çocuğa mesajın ulaştığını bildirmeye çalışın. Örneğin, “Şu an bana çok öfkelisin. Battaniyeni yıkamamı istemiyordun fakat bak şimdi kötü kokmuyor değil mi?” Öfke nöbetinin asıl nedeni iletişim kurmak olduğunda, biraz empati kurmak çok işinize yarayabilir.
Peki öfke krizi halinde ne yapılabilir? Daha önce bahsettiğimiz üç öfke krizi geçirme nedenini aklınıza getirin. Öncelikle, çocuğun sizinle iletişim kurmaya çalıştığını fark ettiğinizi anlamasını sağlayın. Şu an onun iletişim kurmak için konuşmasını sağlamaya çalışacağınız bir zaman değil! Yalnızca çocuğunuzun nasıl hissettiğini anladığınızı ve onu gördüğünüzü anladığından emin olun (eğer bir şeyi istediği için ağlıyorsa, ne istediğini bildiğinizi de anlamasını sağlayın). Şu gibi örnekler faydalı olabilir:
“Gerçekten şu an çok üzgünsün. Annenin dışarı çıkmasını istemiyorsun. Annenin yanında olmasını istiyorsun.”
“Şu an çok sinirlisin. Kurabiyeyi yemek istiyorsun.”
Emin olun bazen bu kadarı bile öfke krizini önlemeye yetecektir.
İkinci olarak, çocuğunuzun öfke nöbeti geçirse bile kararınızdan dönmeyeceğinizi anlamasını sağlayın. Pazarlık yapmaya ve ona uzun uzun açıklamalar yapmaya çalışmadan limitlerinizi belirtin ve kararlı olun. Bunu yaparken bir yandan da çocuğunuzun sergilediği duygunun adını söyleyerek içinde bulunduğu durumu kabul edin. Mesela:
“İstediğin kadar sinirlenebilirsin ama cevabım hala hayır!”
“Daha uzun kalmadığımız için çok sinirlendiğini görebiliyorum fakat şu an buradan ayrılmamız gerekiyor.”
Üçüncü olarak, çocuğun duygusal enerjiyi boşaltma ihtiyacını kabul etmelisiniz. Sınırları koyun ve bunu yaparken sınırları, güvenlik açıklıkları oluşturmayacak veya diğer insanların gereksiz yere müdahale etmeyecekleri şekilde ayarlamaya çalışın. Örneğin: “Şu an çok sinirli olduğunu anlıyorum fakat masada bağıramazsın. Şu an burada bulunan herkesin yemek yemesini zorlaştırıyorsun. Sakinleşene kadar masadan uzaklaşmalısın.” Ya da “Biliyorum çok öfkelendin fakat arabadayken çığlık atamazsın. Eğer sakinleşemezsen sen sakinleşene kadar kenara çekmek zorunda kalacağım.”
Bazı çocuklar için çocukların başka bir odada öfkeleri dinene kadar beklemeleri işe yarayabilir, böylece sakinleşmiş bir şekilde yanınıza geri gelebilirler. Eğer çocuk çok fazla uyarılmışsa bu daha çok işe yarayabilir. Bazı çocuklar için ise öfke nöbeti geçirirken ebeveynlerinden ayrılmaları anksiyetelerinin artmasına sebep olabilir ve bu durumun daha da uzamasına yol açabilir. Bu durumdayken çocuklara “Yalnızca mutlu bir çocuk olduğunda seni kabulleniriz” mesajı vermek hoş olmayacaktır. Aksi takdirde mola vermek ve başka odada bekleme taktiği, öfke krizi ile gelen bunalmışlığı yönetmek için yararlı bir araçsa, elbette onu kullanın.
Öfke nöbetinin kaynağına ve anlamına bağlı olarak çocuk çabucak toparlanabilir ve kaldığı yerden gününe devam edebilir ya da ebeveyn desteğine ihtiyaç duyabilir. Bazı çocuklar toparlanmaya çalışırken bir battaniyeye sıkıca sarılarak size sarılmaya ihtiyaç duyabilir. Bazı çocuklar ise bir müddet sessizlik, kısacık bir kucaklaşma ve rahatlamalarını sağlayacak birkaç cümle duymak isteyebilirler.
Öfke Nöbetleri Kronikleşmeye Başladığında
Bazı öfke nöbetleri kaçınılmazdır fakat kronikleşmeye başladığında bütün aile için zorlayıcı olabilir. Bu durum gerçekleşirse kendinize şu soruları sorun:
“Çocuğum uykusunu yeterince iyi alıyor mu?” Uykusuzluk her şeyi zorlaştırabilir. Uykusuz kalındığında canımız daha fazla yanar. Odaklanmak çok daha zorlaşır. Pire için yorgan yakılabilir. Eğer çocuğunuz tavsiye edilen süre kadar uyumuyorsa gününüzü ve rutinlerinizi herkesin uykusunu yeteri kadar alacağından emin olacağınız şekilde yeniden yapılandırın.
“Çocuğum stres altında mı?” Okula yeni başlamak veya okul değişikliklerinin olması, taşınmak, ebeveynlerin boşanması, yeni kardeşler ve seyahat etmek çocuklar için oldukça streslidir. Bu durumların çoğu kaçınılmazdır fakat bütün bunları peş peşe getirmemeye çalışın. Rutinlerinizi oldukça yerine getirmeye ve ekstra konfor yaratmaya çalışın. Ortadan kaldırılabilecek stres faktörlerini yok edin. Sabırlı ve anlayışlı olursanız bu durum ortadan kalkacaktır.
Söz konusu öfke nöbeti olduğunda bunu nedenlerini anlamak sizi çözüme götürebilir. Peki ne zaman yardım istenmeli? Eğer öfke nöbeti üstesinden gelebileceğinizden çok daha şiddetliyse, eğer çok uzadıysa ve çocuğunuz mutsuzluğunu ifade edebiliyor ancak daha fazlasını yapamıyorsa profesyonel yardım almanız gerekebilir.
Yazar: Psikolog Ece Alıcı
Editör: Uzman Klinik Psikolog Eda Öztürk Belet