Tuvalet alışkanlığı kazanma, çocuğun hayatındaki önemli gelişim süreçlerinden bir tanesidir. Bu sebeple tuvalet alışkanlığının kazandırılması başlamasında sadece çocuğun değil; anne-babanın da bu sürece hazır olması beklenmektedir. Çocuklar genellikle 24 aylıktan itibaren tuvalet alışkanlığı kazanmaya hazır olsalar da çocukların bu beceriye ulaşma hızı değişiklik gösterebilmektedir. Bu alışkanlığın kazanılma süreci her çocuk için farklıdır. Bazı çocuklar 1-2 haftada bu süreci tamamlanırken bazı çocukların birkaç aya ihtiyacı olabilmektedir.
Çocuğun bezi bırakmaya hazır olduğu nasıl anlaşılır?
Öncelikle çocuk bu sürece fizyolojik olarak hazır olmalıdır. Bu noktada ebeveynler, çocuğun idrar kesesi ve bağırsak denetimi yapıp yapamadıklarını izlemelidir. Bağırsak denetimi, idrar kesesi denetiminden genellikle daha önce gelişir. Bu sıralama çocuktan çocuğa farklılık gösterebileceği gibi bazı çocuklar için de bağırsak ve idrar kesesi denetimine aynı anda da ulaşabileceklerini söylemek mümkündür. Örneğin; çocuk, bağırsakları hareketlendiğinde bunu fark edip seçtiği özel ve gizli bir yerde (masanın altı, odanın bir köşesi) tuvaletini yapabilir veya tuvaletini yapacağı sırada suçluluk ve mahcubiyet belirten yüz ifadeleri (yüzünün kızarması) kullanabilir. Bu farkındalık, tuvalet alışkanlığı kazanmada büyük bir rol oynamaktadır. Belirtilerden bir diğeri ise bezin en az 2 saat kuru kalmasıdır. Bez ıslandığında çocuk bundan rahatsız olmalı ve bezi çıkarmak istemelidir. Ek olarak; çocuğun ihtiyacı olan nesnelere ulaşma ve alt giysisini aşağı indirip yukarı çıkarması için el ve parmak koordinasyonuna sahip olması, yürüyebilmesi, destekle dahi olsa oturup kalkması da önemli fiziksel belirtiler arasında yer almaktadır.
Peki hangi durumlar uygun değildir?
Çocuğun her zamanki rutininde değişiklikler varsa bu sürece girmek hem çocuklar için hem de ebeveynler için zorlu bir maceraya dönüşebilir. Yeni bir eve taşınma, kardeş doğumu, bakıcı değişikliği, anne-babanın ayrılık döneminde olması veya herhangi bir aile krizi bu duruma verilebilecek örnekler arasında yer almaktadır. Eğer çocuk dirençli bir dönemde ise, kabızlık ya da başka bir sağlık durumu söz konusu ise bu süreç ilerleyen zamanlarda tekrar değerlendirilmelidir.
Anne-baba tutumu nasıl olmalıdır?
Çocuğun bezi bırakmaya hazır olduğuna karar verdikten sonra çocuğa bu süreci basit ve doğru kelimelerle anlatmak önemlidir. Ebeveynler “tuvalet, çiş, kaka, lazımlık, sifon” gibi temel kavramlar hakkında çocuklarını bilgilendirmelidir. Anne-babaların lazımlık, iç çamaşırı, klozet adaptörü gibi alışverişleri çocukla beraber yapması çocuğu heyecanlandırıp motive etmeye yardımcı olacaktır. Ayrıca çocuğa konuyla ilgili kitaplar okumak, çocuğun bu sürecin ne kadar doğal olduğunu fark etmesine imkân sağlayacaktır.
Tuvalet alışkanlığı kazanma sürecinde çocukların duygusal anlamda daha hassas oldukları ebeveynler tarafından unutulmamalıdır. Anne ve babalar kendi endişe ve korkularını çocuğa yansıtmaktan kaçınmalı ve çocuğun gösterdiği çabayı övgüyle karşılamalıdır. İstenmeyen durumların yaşanmasının oldukça normal olduğu bilinip sürecin bir parçası olduğu kabul edilmeli ve bu noktada da ebeveynler aşırı ve abartılı tepkilerden uzak durmalıdır. Cezalandırıcı, baskıcı ve eleştirel tutumlara yer verilmemelidir. Ebeveynler, sık sık soru sorarak çocuğu süreçten soğutmamalıdır. Aksi takdirde bu durum çocuğun direnç göstermesine sebep olabilir. Örneğin; sürekli “Tuvaletin geldi mi?” diye sorup çocuğu uzun ve sıkıcı tuvalete oturtma seanslarından uzak durulmalıdır. Bez bırakma sürecinde çocuğa rahatça giyip çıkarabileceği bol giysiler giydirilmesine özen gösterilmelidir.
Tuvalet alışkanlığı kazanma sürecinde okula devam eden çocuklar için anne-baba ve okul işbirlikçi bir tutum içinde olmalıdır. Ebeveynler, bu alışkanlığı kazandırmaya hafta sonu evde başlayabilir. Daha sonra öğretmen devam eden bu sürece destek olmalı ve takibini sağlamalıdır. Ayrıca, ebeveynlerin okulda yaşanabilecek istenmeyen durumlara karşı çocuğun çantasına yedek iç çamaşırı, kıyafet, nevresim, çorap vs. eklemesinde fayda vardır.
Kitap Önerileri:
Teo’nun Kaka Kitabı
Kaka Yaparken Acıtıyor
Kaka Hakkında Bildiğim Her şey
Güle Güle Kakalar
Rachel ve Johnny ile Beze Elveda
Tavşancan ile Faresu Küçük Su Birikintisi