İngilizce bir terim olan mobbing, saldırmak, taciz etmek, istismar, baskı ve zihinsel terör anlamlarına gelmektedir. Mobbing, bir çalışanı ısrarla taciz etme, korkutma, küçük düşürme veya alay yoluyla, mesleki kullanılabilirliğinin azalmasına neden olarak, çalışanın izole edilmesi veya ekipten çıkarılmasına sebebiyet veren durumdur. İşyerinde mobbing genellikle, kişisel çıkarlar için bir kişiye uygulanan psikolojik şiddet olarak kendini gösterir. Mağdur, bazen tek bir kişi, bazen ise bir grup tarafından bunlara maruz kalabilir. Mobbing uygulayan kişi veya kişiler, genellikle, görmezden gelme, iftira, eleştirme, uygunsuz şaka, korkutma ve küçük düşürme gibi farklı aşağılama yöntemlerini kullanarak mağduru ötekileştirebilir.
Leyman ve Gustaffson (1996), mobbingi beş ana faza ayırmıştır. Bunlardan ilki çatışma fazı olarak adlandırılır ve istismarı başlatan anlaşmazlıklar ve farklılıklar burada ortaya çıkar. Anlaşmazlıkların çözümlenememesi ile ikinci faz olan kurbanı itibarsızlaştırma çalışmaları baslar. Bu aşamada kurbana karşı gruplaşmalar başlayabilir. Diğer fazda sorunlar büyür ve patron devreye girer. Patronun pasif olduğu durumlarda, mobbing mağdurunun zihinsel, somatik ve sosyal alanlarıyla ilgili sorunlar ortaya çıkmaya başlar, bu da bir süre sonra zihinsel ve fiziksel yorgunluk şikâyetleriyle görevden ayrılma ile sonuçlanır.
Modern zamanın bir özelliği olan, mevcut iş kaynaklarıyla ilgili rekabet, potansiyel rakipleri ortadan kaldırma aracı olduğu için zihinsel şiddeti teşvik eder. Is kaybı korkusu ve hırs gibi faktörlerin yani sıra, ayni iste uzun süre çalışmak ve işyeri atmosferi de mobbingin sebepleri arasında olabilir. Aşırı güvensizlik, rekabet, gerilim, hiyerarşi ve korkunun hâkim olduğu bir iş ortamı, hoşgörüden uzak bir ortam yaratarak, kişilerarası düşmanlık hislerini besler. Mobbing sadece mağduru değil, aynı zamanda iş ortamını da etkileyerek herkes için olumsuz sonuçlara neden olur. Pozitif duyguları düşürürken, negatif deneyimlerin artmasına yol açar. Stres, anksiyete, uykusuzluk gibi faktörlerde artış ile, kişilerin bağışıklık sisteminin zayıflamasına ve baş ağrısı, kafa karışıklığı, karin ağrısı gibi psikosomatik semptomların ortaya çıkmasına neden olur. Kişilerin iş veriminde ve motivasyonunda düşüşler görülür; isten uzaklaşırlar ve özgüven düşer. Is ortamında mutsuz ve basarisiz olan işçiler, sosyal ortamlarında da öfke patlamaları yasayarak kişilerarası ilişkilerinde de bozulmalar yaşarlar.
Mobbing, adeta bir kara delik etkisi yaratarak mağdur ve etrafındakilerin mutsuz bir çöküşün içine doğru çekilmesine neden olur. Maddi ve manevi hasarların önüne geçmek için işyerinde güven, huzur ve hoşgörü ortamı oluşturmak, psikolojik müdahalelerde bulunmak, İK uzmanının yardımını almak büyük önem taşır. Uzmanlar eşliğinde farkındalık çalışmalarında bulunmak, kişilerin mobbing konusunda rol ve sorumluluklarının farkına varmasına yardımcı olarak, gereken durumlarda ihtiyaç duyulan psikolojik desteğe başvurma oranını arttırır. Mobbingin nedenlerini ve sonuçlarını konuşmak, işçiler arasında mobbinge karşı bir tutum oluşturmak adına büyük bir adım olabilir.
Yazar: Uzman Klinik Psikolog Ebru İPEK
Editör: Uzman Klinik Psikolog Eda ÖZTÜRK BELET